خاک شور و تاثیر آن بر روی کیفیت خاک کشاورزی

خاک شور چیست؟

خاک‌های متاثر از نمک از خاک‌های شور و سدیمی تشکیل شده‌اند که در تمام قاره‌ها و تقریباً در تمام شرایط اقلیمی وجود دارند، اما توزیع آنها در مناطق خشک و نیمه‌خشک نسبت به مناطق مرطوب نسبتاً گسترده‌تر است. شوری و سدیمی شدن خاک، فرآیندهای اصلی تخریب خاک هستند که اکوسیستم را تهدید می کنند و به عنوان یکی از مهمترین مشکلات در سطح جهانی برای تولید محصولات کشاورزی، امنیت غذایی و پایداری در مناطق خشک و نیمه خشک شناخته می شوند. مناطق وسیعی از خاک های متاثر از نمک در تمام قاره ها وجود دارد، اما گستره و پراکنش آنها به طور دقیق مورد مطالعه قرار نگرفته است.

خاک های متاثر از نمک تأثیرات جدی بر عملکرد خاک دارند که منجر به مجموعه ای از پیامدها، از جمله کاهش قابل توجهی در بهره وری کشاورزی، کیفیت آب، تنوع زیستی خاک، و افزایش فرسایش خاک می شود. خاک های متاثر از نمک توانایی کمتری را به عنوان یک بافر و فیلتر در برابر آلاینده ها دارند. تخریب ساختار خاک و عملکرد سیستم‌های اکولوژیکی جهانی مانند چرخه‌های هیدرولوژیکی، مواد مغذی و بیوژئوشیمیایی، ارائه خدمات اکوسیستمی را که برای حمایت از زندگی انسان و تنوع زیستی حیاتی هستند، مختل می‌کند. خاک های متاثر از نمک توانایی گیاهان برای جذب آب و دسترسی ریزمغذی ها را کاهش می دهند. آنها همچنین باعث افزایش غلظت یون هایی میشوند که برای گیاهان سمی هستند و ممکن است ساختار خاک را تخریب کنند.

کشاورزان و متخصصین کشاورزی و محیط زیست لازم است آگاهی خود را در مورد خاک های متاثر از نمک و تأثیر آنها بر کشاورزی افزایش دهند و همچنین ترویج نوآوری های تکنولوژیکی برای مدیریت و اصلاح خاک های متاثر از نمک را در اولویت قرار دهند.

خاک یک منبع تجدید ناپذیر است و پس از هدر رفتن آن قابل بازیابی نیست. شوری خاک، دومین عامل اصلی تخریب زمین پس از فرسایش خاک، در طول سالیان زیادی عامل زوال جوامع کشاورزی بوده است. در سطح جهان روزانه حدود 2000 هکتار از زمین های قابل کشت به دلیل شور شدن از دست می رود. شوری می تواند باعث کاهش 10 تا 25 درصدی عملکرد برای بسیاری از محصولات شود و ممکن است در صورت شدید بودن از کشت به طور کلی جلوگیری کند و منجر به بیابان زایی شود. رسیدگی به شوری خاک از طریق بهبود شیوه های مدیریت خاک، آب و محصول برای دستیابی به امنیت غذایی و جلوگیری از بیابان زایی مهم است.

شوری خاک معیاری برای سنجش غلظت تمام نمک های محلول در آب خاک است و معمولاً به صورت هدایت الکتریکی (EC) بیان می شود. یون های رایج در خاک های شور عبارتند از سدیم، کلسیم، منیزیم پتاسیم، کلرید ، سولفات، بی کربنات، کربنات، و نیترات. از نقطه نظر تعریف خاک های شور، خاک شور خاکی است که هدایت الکتریکی عصاره اشباع آن برابر یا بیشتر از 4 دسی زیمنس در متر در دمای 25 درجه سانتی گراد باشد.

رایج ترین دلایل شوری خاک عبارتند از:

• شوری ذاتی خاک (هوازدگی سنگ ها و مواد اولیه)
• آب آبیاری شور
• نفوذ آب دریا به اراضی ساحلی و همچنین آبخوان به دلیل استفاده بیش از حد از آب شیرین
• زهکشی محدود و سطح بالای سطح آب
• تبخیر سطحی و تعرق گیاه
• اسپری های آب دریا، بخارات متراکم شده که به صورت بارندگی روی خاک می ریزد
• نمک های حاصل از باد باعث ایجاد مزارع شور می شوند
• استفاده بیش از حد از کودهای شیمیایی (کودهای شیمیایی و کشاورزی)
• استفاده از مواد اصلاح کننده خاک (آهک و گچ)
• استفاده از لجن فاضلاب و/یا پساب فاضلاب تصفیه شده

نشانه های شاخص شوری خاک:

هنگامی که شوری خاک در مزارع کشاورزی آبی ایجاد می شود، به راحتی می توان اثرات آن را بر خواص خاک و رشد گیاه مشاهده کرد. شاخص های بصری شوری خاک عبارتند از:

• پوسته نمک سفید سطح خاک
• لکه نمک روی سطح خاک خشک
• کاهش یا عدم جوانه زنی بذر
• کاهش بنیه گیاه
• آسیب دیدگی شاخ و برگ - سوختگی برگ
• غرقاب شدن خاک پس از بارندگی یا آبیاری

به طور کلی برای ارزیابی دقیق شوری خاک لازم است نمونه خاک در آزمایشگاه مورد آنالیز قرار گیرد و پارامتر های مربوطه از جمله پی اچ (pH)، هدایت الکتریکی (EC)، نسبت جذبی سدیم (SAR)، درصد سدیم تبادلی (ESP) و پتانسیل اسمزی در خاک اندازه گیری شوند.

https://www.fao.org/global-soil-partnership/areas-of-work/soil-salinity/en

Shahid, S.A., Zaman, M. and Heng, L., 2018. Introduction to soil salinity, sodicity and diagnostics techniques. In Guideline for salinity assessment, mitigation and adaptation using nuclear and related techniques (pp. 1-42). Springer, Cham./