مثلث بافت خاک

بافت خاک از مهم ترین ویژگی های فیزیکی آن است. توزیع درصد وزنی ذرات شن، سیلت و رس، نوع کلاس بافت خاک را تعیین می کند. بهترین بافت خاک، بافتی است که تقریبا درصد برابری از ذرات را داشته باشد. در خاک های با بافت سبک (درصد شن زیاد) و سنگین (درصد رس یا سیلت زیاد) نیاز است حتما قبل از کشت خاک اصلاح گردد. بافت خاک به طور مستقیم روی ظرفیت نگهداشت آب در خاک، نفوذپذیری آب در خاک، توان نگهداری عناصر غذایی در خاک و همچنین تهویه و تخلل خاک تاثیر می گذارد.

طبقه بندی بافت خاک به روش مثلث :

برای تعیین بافت خاک ابتدا باید در آزمایشگاه درصد ذرات شن و سیلت و رس خاک اندازه گیری شده و سپس با استفاده از مثلث بافت خاک نوع کلاس بافتی مشخص شود.

مثلث بافت خاک مثلثی است متساوی الاضلاع که هر ضلع آن مربوط به سه جزء (ذره) اصلی هر خاک یعنی ماسه، سیلت (لای) و رس است.

تعریف بافت خاک:

بافت خاک یکی از ویژگی های فیزیکی آن است. درصد و اندازه نسبی ذرات خاک را اصطلاحاً بافت خاک گویند که حاکی از ریزی، درشتی و سنگینی و سبکی بافت خاک است. به عبارت دیگر درصد و مقدار نسبی شن، سیلت و رس که ذرات کوچک تر از سنگریزه می باشند (قطرشان از ۲ میلی متر کوچک تر است) بافت خاک را تشکیل می دهد. خاک به بافت شنی، درشت و سبک و به بافت خاک رسی، ریز و سنگین اطلاق می شود. خاک لوم (loam) دارای بافت خاک متوسط و مابین این دو نوع و دارای مخلوط تقریبا همسان و مناسبی از شن و سیلت و رس است. خاک های شنی سریع تر از خاک های دیگر خشک و گرم می شوند، پوک تر بوده و راحت تر قابل شخم زدن هستند. خاک های رسی آب بیشتری را در خود نگه می دارند و از بقیه خاک ها دیرتر خشک و گرم می شوند و شخم زدن آنها مشکل تر است. خاک هاي لوم، بافت و وضعيتي متوسط دارند يعني قابليت نگهداري آب در آن ها خوب است و نسبتاً خوب شخم زده مي شوند.

مثلث بافت خاک از دوازده کلاس تشکيل يافته است که اجزاء متشکله آن به قرار زير مي باشد:

گروه بافت سبک

1- شنی(sand): حداقل مقدار شن 85 درصد و مجموع ذرات رس و سیلت کمتر از 15 درصد مي باشد.

2- شنی لومی (loamy sand): شن بين 70 تا 90 درصد و مجموع سيلت و 5/1 برابر ذرات رس بيش از 15 درصد و مقدار رس از 30 درصد کمتر مي باشد.

3- لومی شنی (sandy loam): رس کمتر از 20 درصد يا مجموع درصد سيلت و دو برابر مقدار رس از 30 درصد بيشتر مي باشد. خاک هايي که مقدار شن آنها بين 24 تا 52 درصد باشد و مقدار رس شان کمتر از 7 درصد و سيلت شان نيز کمتر از 50 درصد است خاک لومي شني ناميده مي شوند.

گروه بافت متوسط

۴- لوم: مقدار رس بين 7 تا 27 درصد و سيلت 28 تا 50 درصد و شن کمتر از 52 درصد است.

5- لومی سیلتی (silt loam): مقدار سيلت بيش از 50 درصد و رس بين 12 تا 27 درصد بوده و يا مقدار سيلت بين 50 تا 80 درصد نوسان داشته و مقدار رس نيز کمتر از 12 درصد است.

6- سیلت (silt): مقدار سيلت کمتر از 80 درصد و مقدار رس کمتر از 12 درصد است.

گروه بافت نیمه سنگین:

7- لومی رسي شني (sandy clay loam): 20 تا 35 درصد رس داشته و مقدار سيلت آن از 28 درصد کمتر و شن آن نيز بيش از 45 درصد مي باشد.

8- لومی رسی (clay–loam) مقدار رس 27 تا 40 درصد و مقدار سیلت کمتر از 20 درصد تا 45 درصد در نوسان است.

9- لومی رسی سیلتی (silty– clay – loam) مقدار رس 27 تا 40 درصد و مقدار شن نيز از 20 درصد کمتر است.

سنگین تا خیلی سنگین:

10- رسی شنی (sandy – clay) مقدار رس و شن آن به ترتیب از 35 و 45 درصد بيشتر است.

11- رسی سیلتی (Silty Clay) مقدار هر يک از رس و سيلت آن به ترتيب بيش از 40 درصد است.

12- رسی (clay) مقدار رس بيش از 40 درصد و مقدار شن و سيلت آن به ترتيب از 45 و 40 درصد کمتر است.

مراجع:

- کتاب فیزیک خاک- دکتر محمد بایبوردی- دانشگاه تهران

- کتاب فیزیک خاک- دکتر امین علیزاده – دانشگاه فردوسی مشهد