آزمایشگاه آنالیز خوراک دام و طیور

آنالیز خوراک دام و طیور

آزمایشات فیزیکو شیمیایی خوراک دام و طیور از آن جهت مورد توجه است که ما برای تامین نیازهای روزمره بطور مستقیم و غیر مستقیم نیازمند استفاده از فراورده های دامی و ماکیان برای تامین خوراک، پوشاک، تامین مواد آلی برای کشت محصولات کشاورزی و ... هستیم.به همین جهت توجه به کیفیت مواد غذایی خوراک علاوه بر اینکه تامین نیازهای ضروری دام و طیور به جهت رشد سریع و حفظ سلامت و همچنین بدست آوردن فراورده های مطلوب و با کیفیت مورد اهمیت است، توجه به کیفیت مواد غذایی مورد مصرف این موجودات از نظر عدم وجود مواد شیمیایی مضر نیز بخاطر تاثیر مستقیم بر سلامتی حیوان و انسان بسیار مورد اهمیت است و در آزمایشگاه آنالیز خوراک دام و طیور آسا این موارد آنالیز و بررسی میشوند.

اهمیت اندازه گیری پروتئین خوراک دام

تغذیه در همه موجودات زنده از اهمیت ویژه ای برخوردار است چرا که داشتن جسم سالم در گرو تغذیه سالم است و سلامت انسان نیز به طور مستقیم به سلامت دام و طیور بستگی دارد.

صنعت خوراك دام، طيور به‌ عنوان صنعتي استراتژيك در چرخه‌ توليد صنايع غذايي شناخته شده و دام و طیور برای داشتن سلامت و قدرت تولید باید به درستی تغذیه شوند.

اهمیت خوراک دام تا جایی است که 75 تا 85 درصد هزینه های تولید مواد پروتئینی به مسئله تغذیه دام و طیور اختصاص پیدا می کند تا جامعه از مواد پروتینی سالم بهره مند شود.

یکی از موضوعات مهمی که متخصصین علوم دامی دامپروران و دامداران صنعتی و سنتی بر سر آن به توافق رسیده اند، بحث بر سر هزینه اختصاص داده شده به تغذیه این مراکز است. طبق بررسی های انجام شده، چیزی در حدود ۶۰ الی ۷۰ درصد از هزینه های این واحدها به تغذیه دام و طیور مربوط می باشد. آنالیز خوراک دام و طیور یکی از مهم ترین و اصلی ترین آزمایش ها در این زمینه محسوب می شود. از جمله مواردی که در این آنالیز اتفاق می افتد، می توان به آزمایش میکروبی خوراک دام و طیور، آزمایش شیمیایی خوراک دام و طیور و اندازه گیری افلاتوکسین در خوراک دام و طیور اشاره کرد.

نوع و مقدار خوراک دام و طیور بر چه اساسی انتخاب می شود؟

خوراک دام و طیور بر مبنای ماده خشک (DM) مورد بررسی قرار می گیرد. به منظور دقیق بودن محاسبات انجام شده، میزان مواد مغذی موجود در هر خوراک، باید به طور دقیقی مشخص باشد.چنانچه این موضوع رعایت نشود، ممکن است جیره تهیه شده برای دام، نیازهای آن را برطرف نکرده و یا بیش از حد نیاز، مواد مغذی را به بدنش وارد کند. در حالت اول دامپرور امکان استفاده از حداکثر ظرفیت ژنتیکی دام را نخواهد داشت و در حالت دوم نیز در مصرف مواد خوراکی اسراف به وجود می آید. این امر منجر به ضرر و زیان واحد دامپروری می شود. بنابراین متوجه می شویم که آنالیز و تجزیه مواد خوراکی تا چه حد ضرورت داشته و الزامی است.

باید توجه داشت که برخی از مواد غذایی برای دسته ای از دام‌ها می‌تواند غذایی کامل باشد، درصورتی که برای گروه دیگر این‌طور نیست. مثلاً شیر برای گوساله شیرخوار غذای کاملی است، ولی از یک سن معین به بعد، این غذا به تنهایی نمی‌تواند تمام احتیاجات حیوان را تأمین کند.

همانطور که اشاره شد، دام برای تولید زیاد، به مجموعه ای از مواد غذایی نیاز دارد که البته همه آنها، به‌طور کامل در هیچ علوفه‌ای یافت نمی‌شود.

بنابراین، باید خوراک فشرده شده جدیدی را که اصطلاحاً کنسانتره نامیده می‌شود تولید کرد تا حداقل نیاز و احتیاجات نگهداری و تولید را در دام تأمین نماید.

افزودنی خوراک دام و طیور:

اصولاً استفاده از یک نوع ماده غذایی به تنهایی نمی تواند تمام احتیاجات دام را برطرف کند، چون از طرفی حجم شکمبه و دستگاه گوارش حیوان محدود است و از طرف دیگر بدن حیوان به مجموعه‌ای از مواد‌غذایی احتیاج دارد. این مجموعه را «جیره غذایی» می‌نامند.

چنانچه تعدادی از مواد، با ترکیب و مقدار مشخصی، پس از آسیاب و فرآوری با هم مخلوط شوند، به آن «کنسانتره» می‌گویند.

کنسانتره یا (غذای متراکم) قادر است همه عناصر و مواد مغذی بدن دام را به اندازه کافی (نه کمتر و نه بیشتر) تأمین کند.

در گذشته، خوراک اصلی دام‌ها علوفه بوده که البته میزان تولیدات آنها هم پایین بوده است. اما امروزه با فعالیت‌های اصلاح نژادی صورت گرفته روی دام‌ها (تلقیح مصنوعی) که حتی در روستاهای کشور ما نیز این اتفاق افتاده ‌است‌، دام‌ها از لحاظ ژنتیکی، ظرفیت تولید بالایی پیدا کرده‌اند و در نتیجه نیاز غذایی آنها برای تولید بالایی پیدا کرده‌اند و در نتیجه نیاز غذایی آنها برای تولید بیشتر، افزایش یافته است.

کنسانتره، خوراکی متراکم و سرشار از انرژی، پروتئین، مواد معدنی، ویتامین‌ها و… است.

مواد اولیه‌ای که برای تهیه کنسانتره استفاده می‌شود، بایستی دارای کیفیت مرغوبی باشد، از جمله این مواد اولیه می‌توان به: جو، ذرت، سبوس گندم، کنجاله سویا، کنجاله تخم پنبه، کنجاله آفتابگردان، تفاله چغندر قند، ملاس، مکمل کلسیم و فسفر، نمک، اوره، میکس (مکمل‌های ویتامینی) و… اشاره کرد.

فاکتورهای آنالیز خوراک دام و طیور 

-اندازه گیری درصد پروتئین خام(CP)

-اندازه گیری درصد پروتئین خام قابل هضم(DCP)

-اندازه گیری درصد چربی

-اندازه گیری فیبر Adf

-اندازه گیری فیبرNdf

-اندازه گیری فیبر خام(Cf)

-اندازه گیری فسفر کل

-اندازه گیری کلسیم کل

-اندازه گیری منیزیم کل

-اندازه گیری پتاسیم کل

-اندازه گیری سدیم

-اندازه گیری کلر

-اندازه گیری درصد ماده خشک

-اندازه گیری درصد رطوبت

-اندازه گیری خاکستر

-اندازه گیری خاکستر نامحلول در اسید

-اندازه گیری آمونیاک آزاد (T.V.N)

-اندازه گیری عناصر میکرو شامل Fe, Cu, Zn, Mn

-اندازه گیری PH

-اندازه گیری انرژی GE

-تعیین اوره در خوراک

-اندازه گیری نمک

روش آنالیز خوراک دام و طیور

در این بخش به بررسی روشهای اندازه گیری رطوبت ، پروتئین ، چربی، کلسیم و فسفر در انواع خوراک دام و طیور پرداخته ایم که بر اساس معیارهای مختلف تقسیم بندی می شود و به شرح زیر است :

-اندازه گیری ماده خشك DM

مقدار کل ماده غذایی بدون در نظر گرفتن درصد رطوبت را ماده خشک می گویند که در کل شامل مجموع پروتئین، چربی، فیبر خام و عناصر معدنی در ماده غذایی می شود. برای اندازه گیری درصد ماده خشک یک جیره، مقدار درصد رطوبت بدست آمده را از عدد 100 کسر کرده و مقدار ماده خشک بدست می آید.

-اندازه گیری پروتئين خام در خوراک دام CP

از روش کلدال برای بدست آوردن میزان ازت نمونه استفاده شده و از روی آن مقدار پروتئین محاسبه می شود. در این روش نمونه در اسید سولفوریک غلیظ هضم شده و تمام ازت آن به جز فرم نیترات و نیتریت تبدیل به نیترات آمونیوم شده و در قسمت تقطیر به واسطه افزودن هیدروکسید سدیم، آمونیاک آن جدا و در داخل محلول اسید بوریک استاندارد جمع آوری شده و با عمل تیتراسیون و رنگ سنجی و pH ، مقدار ازت به دست می آید.

-اندازه گیری پروتئين قابل هضم DP

مقداری از پروتئین خام که توسط حیوان جذب شده و به پروتئین خام منهای اتلاف پروتئین در فضولات پروتئین قابل هضم گویند.

-اندازه گیری ازت آزاد TVN

در اثر فعالیت آنزیمهای پروتئولیتیک ساختمان پروتئینی تجزیه شده و باعث آزاد شدن مواد فرار و آمونیاک آزاد و فساد ماده غذایی می شود. با اندازه گیری این فاکتور میتوان درباره فساد یا عدم فساد پروتئین قضاوت نمود.

-اندازه گیری چربي به روش سوکسله

چربی شامل اسیدهای آلی، الکل ها و رنگدانه ها بوده و به روش سوکسله از نمونه استخراج می گردد.

-اندازه گیری خاکستر خام ASH

به باقی مانده خوراك دام پس از سوزاندن آن در کوره الکتریکی بوسيله حرارت بالا اصطلاحاً خاكستر مي گويند که در آن مواد آلي از بين رفته و تنها مواد معدني باقي می ماند. خاكستر توليد شده اغلب شامل موادي مانند ‌سديم، پتاسيم، منيزيم، منگنز، كلسيم، آهن، گوگرد، فسفر و كلر مي باشد.

-اندازه گیری خاکستر نامحلول در اسید AIA

قسمتی از خاکستر خام نمونه که عمدتا شامل سیلیکا میباشد در محلول اسیدی غیر قابل حل بوده و در اثر آلودگی خوراک با خاک، شن یا دیگر مواد آلوده کننده بوجود می آید. ضمنا از این فاکتور به عنوان عاملی جهت اندازه گیری قابلیت هضم نیز استفاده می شود.

-اندازه گیری فيبرخام CF

کربوهیدراتهای موجود در مواد غذایی به دو بخش فیبرخام و عصاره فاقد ازت تقسیم می شود:

بخشی از کربوهیدراتها که در محلول اسیدی و قلیایی حل نمی شود را فیبرخام می نامند. مواد پروتئینی و قندی در اسید و مواد چربی در قلیا هضم می شوند و بسیاری از مواد معدنی حل می شوند.

اندازه گیری فیبر غیر قابل هضم در محلول خنثی NDF

به سنجش سلولز، همي سلولز، لیگنين، سيليس، تانن ها و كوتين ها اطلاق شده و يك ارزيابي دقيق از اجزاي فيبري یا همان دیواره سلولی غذا را به ما مي دهد.

-اندازه گیری فیبر غیر قابل هضم در محلول اسیدیADF

بخش فيبري با قابليت هضم پايين علوفه مي باشد که شامل لیگنين و سلولز است. با افزايش سطح آن در علوفه ها، سطح انرژي قابل هضم كاهش مي يابد.

-اندازه گیری عصاره فاقد ازت NFE

اگر مجموع رطوبت، خاکستر، پروتئین، چربی و فیبرخام را از 100 کم نماییم، عصاره فاقد ازت بدست می آید.

-اندازه گیری pH

درجه اسيدي يا قليايي يك محلول را مي گويند. اندازه گیری pH و رطوبت در سیلو از اهمیت بالایی در حفاظت مناسب از سيلو برخواردار است. زمانی که در سيلو تخمیر رخ میدهد، pH از حد خنــــــثي ( 7=pH) كاهش مي يابد. تخمير بيشتر كه درسيلو رخ مي دهد، pH پايين تر رفته و اسیدی می شود. در سيلوي با رطوبت بالا (60 تا 75 درصد)، pH بايد زير 5/4 باشد. در سيلوي با رطوبت پايين تر از 50 درصد، pH ممكن است بالاتر باشد.

بالانس کردن مواد معدنی جیره مطابق با نیاز حیوان یک فاکتور مهم در بکارگیری موثر این مواد به شمار میرود:

-اندازه گیری Ca و P

در اندازه گیری فسفر وکلسیم ابتدا باید خاکستر نمونه تهیه گردد که در این صورت آب و سایر مواد فرار تبخیر شده و مواد آلی در مجاورت اکسیژن می سوزند. معمولا املاح معدنی در خاکستر، به صورت اکسید، سولفات، فسفات، سیلیکات و کلرید باقی می مانند. کلسيم و فسفر و منگنز در فرم املاح غيرآلى در تشکيل شدن و رشد ساختمان استخوان نقش مهمى را دارند. وجود کلسيم در خاصيت انعقاد و دلمه شدن خون ضرورى است.

برای اندازه گیری کلسیم آن را به صورت اگزالات کلسیم رسوب داده، رسوب را به وسیله اسید سولفوریک حل کرده و به اسید اکسالیک تبدیل نموده و با تیتراسیون اسید اکسالیک به وسیله پرمنگنات پتاسیم میزان کلسیم تخمین زده میشود.

فسفر به صورت ارتوفسفات با املاح وانادات و مولیبدات آمونیوم واکنش انجام داده و کمپلکس زرد رنگی تولید می کند که می توان در طول موج 420 نانومتر،بوسیله اسپکتروفوتومترجذب آن را اندازه گیری کرده و با مراجعه به منحنی استاندارد، مقدار فسفر ماده غذایی را تعیین کرد.

-اندازه گیری سديم Na

سدیم در انتقال علایم عصبی، انقباض عضلات بویژه قلب، تنظیم حجم مایعات بدن و تنظیم واکنش های بدن، تعادل اسید و باز بدن نقش دارد. جذب اسیدهای آمینه و مونوساکاریدها وابسته به سدیم است و چنانچه مقدار نمک طعام جیره متعادل نباشد در آن صورت جذب اسیدهای امینه گران قیمت و جذب مونوساکاریدها که یکی از منابع انرژی برای حیوان می باشد با اختلال مواجه خواهد شد.

-اندازه گیری نمك Nacl

در این روش نیترات نقره با کلیه یونهای کلر موجود در غذا واکنش انجام داده و مقداری از آن نیز باقی می ماند. در پایان نیترات نقره باقیمانده در محیط با استفاده از تیوسیانات پتاسیم اندازه گیری می شود.